Straf

Laura Weiss

Mijn vader is psycholoog in een jeugdgevangenis. Ik ben dus al van kleins af aan bekend met het concept ‘straf’ in onze cultuur. Toch leek me deze manier van straffen als kind heel vreemd. Als mijn vader me meenam naar werk had ik altijd het grootste plezier met de ‘aardige jongens’ die met mij trampoline sprongen. Jongens tussen de 14 en 21 jaar die hun familie niet mochten zien.

Tijdens mijn studie psychologie kreeg ik argumenten voor het gevoel dat ik als kind had. Ik leerde bijvoorbeeld dat het noch slim noch nuttig is om straf in te zetten om iemand iets te leren. Straf is gebaseerd op een vorm van angst. Als iemand bang is ontstaan er in de hersenen processen die voorkomen dat hij of zij nog nieuwe informatie kan verwerken. In mijn huidige werkveld, de positieve psychologie, is straf niet vaak onderwerp van studie. Toch schrijf ik nu in deze eerste blog - die over positieve psychologie zou gaan - over straf.

Dat komt door een stukje dat ik onlangs las over de Babemba stam in het zuiden van Afrika[1]. Ik raakte diep onder de indruk van hun manier van straffen. Een persoon die zich slecht heeft gedragen wordt in het midden van het dorp gezet. Daar komt geen geweld aan te pas, de persoon is vrij. Al het werk in en rondom het dorp wordt gestaakt en iedereen verzamelt in een grote kring rondom de betreffende persoon. Dan komt het verrassende gedeelte: iedereen zegt iets goeds over de beschuldigde. Goede daden, talenten, sterkten, iets aardigs wat hij ooit gedaan heeft, ook al was het nog zo klein, wordt uitgebreid beschreven. Dit kan soms zelfs enkele dagen duren. Uiteindelijk wordt de kring verbroken, er wordt uitbundig gevierd en de persoon wordt weer terug verwelkomd in de stam.

Dat vind ik persoonlijk een ingenieus voorbeeld van positieve psychologie in de praktijk. Ook vanuit de theorie is het uitermate zinvol. Iemand herinneren aan zijn goede kanten in plaats van door te hameren op de negatieve dingen is zeer effectief. Een bekende theorie vanuit de positieve psychologie, de zelfdeterminatietheorie, zegt dat iedere mens autonomie, verbondenheid en competentie nodig heeft om gelukkig te kunnen zijn. Op deze drie basisbehoeftes richten zich zowel onze manier van straffen in de gevangenis als ook de Babemba stam.

Straffen door iemand op te sluiten in de gevangenis bestaat uit het wegnemen van vrijheid en daarmee een groot deel van je autonomie. In het boek en de serie ‘Orange is the new black’ over een vrouwengevangenis wordt het verlies van elke controle over je eigen leven op een haast lichamelijk voelbare manier duidelijk. Anderen bepalen hoe de vrouwen zich moeten kleden, wat en wanneer ze eten en wat voor werkzaamheden ze moeten doen. De gevangenis haalt de gevangene weg bij vrienden en familie en geeft daarmee het gevoel van verbondenheid weinig kans. Net zo weinig kans wordt geboden om competenties te gebruiken, die wellicht in een oude baan of hobby (of minder wenselijk: criminele ‘talent’) wel konden worden verwezenlijkt. De Babemas daarentegen draaien het precies om: ze tasten de autonomie niet aan en herinneren de persoon aan zijn competenties. De verbondenheid met de gemeente wordt juist vergroot door iemand aan het eind weer op te nemen in hun midden.

Natuurlijk stel ik niet voor dat we met zijn allen om misdadigers gaan staan om complimenten te geven. Maar meer inzetten op autonomie, competentie en verbondenheid in plaats van deze weg te nemen zou wellicht een betere oplossing kunnen zijn om gewenst gedrag te stimuleren.

Om de twee schijnbare tegengestelde werelden van de gevangenis en de positieve psychologie samen te brengen, heb ik samen met mijn vader een onderzoek opgezet over jonge gedetermineerden en geluk. Mijn vader heeft al vijftien gevangenen geïnterviewd over hoe zij geluk zien en over hun gevoel van autonomie, verbondenheid en competentie. Misschien daarover meer in een volgende blog.

Laura Weiss  is Phd- studente aan de Universiteit Twente, afdeling Psychologie, Gezondheid en Technologie. Zij doet effectonderzoek naar de Geluksroute, een interventie gericht op eenzame mensen met gezondheidsklachten, gebaseerd op Positieve Psychologie. Haar expertise en onderzoeksinteresse liggen bij het bevorderen van het welbevinden van kwetsbare mensen.