Token economy; een muntje voor positief gewenst gedrag

Het nieuwe jaar is weer begonnen en de goede voornemens liggen weer klaar om mee van start te gaan. Nieuw gedrag aanleren duurt ongeveer drie maanden voor dit een gewoonte is geworden. En dan nog kun je makkelijk in oud gedrag vervallen, we kennen het allemaal wel. Hoe pak je dit aan zodat het behalen van je gestelde doelen dit jaar wel gaat lukken? Welke rol kunnen tokens hierin spelen?

Token economy

Token economy is een gedragstherapeutische interventie waarbij positief gewenst gedrag onmiddellijk wordt beloond met zogenaamde tokens. Een token kan een muntje zijn of een balletje of wat ook. De principes van sociaal leren en operante conditionering liggen ten grondslag aan deze gedragsinterventie. De sociaal cognitieve leertheorie van Bandura stelt dat je leert door te zien hoe anderen dingen doen in hun natuurlijke omgeving. Leren wordt beschouwd als een interactie tussen de omgeving, de persoonlijke factoren en het gedrag van de persoon. Bij operante conditionering (Skinner) ligt de nadruk meer op het leren via een bekrachtiger na een juiste respons of het bestraffen van een foute respons. Een bekrachtiger is iets wat een stimulerend effect heeft als het om het goed gedrag gaat. Een bekend voorbeeld zijn de gedragsexperimenten van Skinner met dieren, de Skinnerbox. Als het dier op een knopje drukte, kreeg het dier iets te eten.

In een behandeling worden er met de patiënt precieze haalbare doelen opgesteld, zoals op tijd opstaan, in de ochtend douchen of meedoen met een groepsactiviteit. Elke keer als de patiënt zich heeft gedoucht ontvangt hij of zij een token. Elk token heeft een bepaalde waarde, bijvoorbeeld 20 cent. Deze waarde dient stimulerend en voldoende belonend te zijn, waardoor men vaker geneigd is tot het gewenste gedrag. De gespaarde tokens kan de patiënt besteden aan eten of er een vrije middag van ‘kopen’, bijvoorbeeld.
 
Zelf had ik jaren terug een soort beloningssysteem bedacht toen ik wilde stoppen met roken. Ik zou het geld dat ik normaal per week zou hebben opgerookt, wekelijks in een spaarpot doen. Op het moment dat het me makkelijk zou afgaan om niet meer te roken, mocht ik van het gespaarde geld iets totaal overbodigs aanschaffen. Ik had meer dan 350 euro gespaard en daar heb ik destijds een draagbare dvd-speler voor gekocht. Die speler herinnerde me elke keer aan het feit dat ik niet meer rookte. Dit ging meer om het afleren van negatief gedrag, maar hoe werkt dit idee bij het aanleren van positief gewenst gedrag en hoe kun je dit toepassen in de thuissituatie?

Token economy in de thuissituatie

Allereerst moest ik heel duidelijk haalbare doelen opstellen. Ik wilde graag meer tijd besteden aan hobby’s en vaker bewegen op verschillende manieren. Deze doelen heb ik omgezet in concreet gewenst gedrag. Zo besloot ik dat ik meer wilde lezen in thrillers, vaker wilde wandelen en fitnessen en meer tijd besteden aan mijn onderzoek voor de studie. Ik besloot ze op een papiertje te schrijven en te turven als ik een van de dingen had gedaan. Voor elke keer dat dat ik een streepje zette, gooide ik muntje in een leeg jampotje.

Al snel merkte ik dat het beloningssysteem op deze ander niet werkte. Dit kwam omdat ik er geen tijdsduur bij had gezet. Zo besloot ik dat ik pas een muntje verdiende na thrillers lezen als ik dit een uur had gedaan. Sporten diende 45 minuten te duren. Studeren werd pas beloond met 2 munten na uur. Na 20 minuten wandelen mocht ik 1 muntje in de pot gooien. Daarnaast merkte ik dat de dingen die meer inzet vroegen, zoals studie of hardlopen, meer beloning verdienden dus daar maakte ik 2 munten van. De sportschool ging dicht in verband met de coronamaatregelen waardoor ik andere manieren van bewegen moest bedenken. Dat verdiende eveneens 2 munten, mits ik 45 minuten had gesport.

In het begin ging ik los, de ene munt na de andere belandde in mijn jampot. Tegen een vriendin begon ik al in munttaal te praten: ‘Ik ga even een munt scoren, dus ik ga wandelen’. Het gaf me een goed gevoel toen ik met een spannende thriller op de bank lag of als ik weer een blokje om had gelopen met de ommetjes-app. Helemaal trots was ik als ik intensieve sport had gedaan en toen ik me in de statistiek van mijn onderzoek had verdiept. Na twee weken merkte ik dat het wat verslapte, vooral het lezen en intensiever sporten ging minder makkelijk. Daarnaast merkte ik dat als ik twee uur aan de studie had gezeten ik toch maar 2 munten kreeg. Ik besloot het systeem nogmaals aan te passen, de tokens gelden per vastgestelde tijd, dus als ik 40 minuten wandelde kreeg ik 2 munten, als ik 2 uur studeerde kreeg ik 4 munten. Daarnaast wilde ik weten waar ik voor spaarde en dit zou iets zijn wat bijdraagt aan mijn gestelde doelen. Ik had aan het begin vastgesteld dat 10 munten een waarde van 2 euro had. Ik besloot te gaan sparen voor een stoelfiets (€30) dan kan ik altijd sporten, of de sportschool nou dicht is of niet; )

Gespaarde tokens in een maand

Nu, een maand later, gaat het een stuk beter met mijn token economy in de huiselijke setting. Mijn potje met munten vult zich elke dag wel een beetje. Soms vergeet ik zelfs de tokens die ik heb verdiend in de pot te doen. In het begin was ik heel precies qua beloning en dat is wel minder geworden. Dat is een goed teken denk ik, omdat het aangeeft dat ik sommige gewenste gedragingen steeds normaler vind en hiervoor minder beloning nodig heb om dit gedrag uit te voeren. Het doen is inmiddels een beloning op zichzelf geworden, hoewel de continuïteit wisselend blijft. Deels heeft dit te maken met het aanleren van het gewenste gedrag, anders gezegd: er tijd voor maken en ervoor kiezen. Daarnaast denk ik dat de beloning qua tokens voor intensief sporten en werken aan mijn onderzoek omhoog zou kunnen. Dat zou me wel meer motiveren. Inmiddels heb ik 52 tokens verdiend, die een waarde hebben van €14,30. Daar kan ik nog geen stoelfiets voor aanschaffen, dus nog even doorgaan met het gewenste positieve gedrag; )

Natuurlijk hou ik vol, zeker voor de gedragingen die ik nog meer wil doen. Het wandelen elke dag gaat meer vanzelf, steeds vaker ben ik me aan het verdiepen in mijn onderzoek en ook het lezen in een spannend boek komt weer meer op de voorgrond. Het mooie gevolg hiervan is dat ik minder tv kijk, meer beweeg, me blijer en tevredener voel over de dingen die ik doe. En als ik dan voor de tv kruip of mijn antieke x-box opstart om even te racen, dan geniet ik daar met volle teugen van!

Token economy kun je ook gebruiken om gedrag te begrenzen, bijvoorbeeld het afbakenen van schermtijd. Wil je hier meer over weten, kijk dan deze video:

https://www.youtube.com/watch?v=5_FL7oWysZU

Filmpje over de Skinner-box:

https://www.youtube.com/watch?v=bDWwXdYWqGk

Mo Landsman, studente Master Klinische Psychologie aan de Open Universiteit
www.chronisch-flexibel.nl

Gebruikte bronnen:

http://www.tijdschriftvoorpsychiatrie.nl/assets/articles/articles_2446pdf.pdf

Dickerson FB, Tenhula WN, Green-Paden LD. The token economy for schizophrenia: review of the literature and recommendations for future research. Schizophr Res. 2005 Jun 15;75(2-3):405-16. doi: 10.1016/j.schres.2004.08.026. PMID: 15885531.