woensdag 04 december 2019

Blog: Eenzaamheid en de bushaltevriendin

Het is half 8 op een zaterdagochtend en ik zit bij de bushalte. Mooi aangekleed en met een groot cadeau in mijn handen zit ik te wachten op de bus naar het station. Een vrouw van mijn leeftijd komt aanlopen met twee mooi verpakte plantjes in haar handen en gaat naast me zitten. We raken aan de praat en kletsen onderweg in de bus over van alles en nog wat. Bij het station nemen we afscheid en gaan we onze eigen weg. Eigenlijk vond ik het toen meteen jammer dat ik haar nummer niet had gevraagd, we hadden een klik. Bij toeval kom ik haar twee dagen later tegen bij de Hema en als eerste wilden we beiden elkaars telefoonnummer. Nu, 22 jaar later, hebben we nog steeds een intieme vriendschap.

Verbondenheid
De meeste mensen verlangen naar sociale verbondenheid, gevoel erbij te willen horen. En vele van ons zullen zich (vaak) verbonden voelen met anderen, zoals vrienden, familie of partner.  Voor sommige mensen zijn de relaties niet zoals iemand zich dat wenst of iemand ervaart een tekort aan sociale contacten. Dan kunnen gevoelens van eenzaamheid opspelen. Eenzaamheid komt meer voor dan we misschien denken. Wat zijn risicofactoren die bijdragen aan gevoelens van eenzaamheid? En wat kunnen stappen zijn richting verbondenheid?

Eenzaamheid
In 2016 gaf 43% van de mensen ouder dan 19 jaar aan zich eenzaam te voelen waarvan 10% zich ernstig eenzaam voelt. Bij eenzaamheid draait het om de subjectieve ervaring met betrekking tot de sociale relaties. Deze sociale relaties kunnen in kwaliteit of in aantal niet overeen komen met wat iemand zou willen of nodig heeft om zich niet eenzaam te voelen. Er is sprake van een discrepantie tussen de gewenste en de feitelijke relaties. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen sociale eenzaamheid en emotionele eenzaamheid. Bij de eerste gaat het vooral om het missen van betekenisvolle contacten met anderen die bijvoorbeeld dezelfde hobby of interesses hebben, collega’s of kennissen. Anders gezegd contacten in een brede context. Daarbij is het zo dat het hebben van een partner deze vorm van eenzaamheid niet kan wegnemen. Wanneer iemand een diep contact mist met bijvoorbeeld een partner of vriend(in) dan is er meer sprake van emotionele eenzaamheid.

Risicofactoren
Een aantal factoren kunnen bijdragen aan gevoelens van eenzaamheid. Vaak gaat het om een combinatie van factoren. Logischerwijs kan door verlies van een vriendschap met belangrijke anderen het gevoel van eenzaamheid vergroten, net als het beëindigen van een huwelijk of relatie door scheiding of een overlijden. Ik denk dat meerdere van ons nog wel weten hoe groot het gemis is als een vriendschap of een relatie over gaat of als een goede vriend(in) verhuist bijvoorbeeld. Met het ouder worden overlijden meer mensen in je omgeving, dit geldt zeker voor de ouderen onder ons. Daarmee is er een kans dat gevoelens van zowel sociale als emotionele eenzaamheid op komen zetten. Veranderingen in activiteiten door bijvoorbeeld fysieke beperkingen of veranderingen in werksituatie, zoals reorganisatie of met pensioen gaan kunnen eveneens een rol spelen in gevoelens van eenzaamheid.

Een aantal risicofactoren gelden ook voor mij zoals fysieke beperkingen door chronische ziekten, geen werk hebben en een laag inkomen. Dit maakt mij kwetsbaar voor eenzaamheid. Hier ben ik mij van bewust en op de momenten dat ik me wat eenzaam voel, probeer ik in actie te komen. Gelukkig ben ik wel in de situatie dat ik een aantal zeer goede vriendschappen heb en een fijne partner. Dus qua emotionele verbondenheid zit het wel goed. Sociale eenzaamheid ervaar ik soms doordat ik de babbels bij de koffie op bijvoorbeeld het werk of school niet automatisch heb. Dat betekend dat ik wat meer moeite moet doen om dat soort kletspraatjes ergens op te doen. Sinds ik lid ben van een fotoclub is de sociale eenzaamheid een stuk minder geworden. Tevens draagt mijn studie bij aan gevoel van verbinding met de buitenwereld, evenals het schrijven voor dit tijdschrift. Verder ben ik lid van een tennisvereniging en doe ik vaker wat activiteiten voor de buurt. Het is wel zo dat door ziekte het gevoel van sociale eenzaamheid snel kan toenemen. Als ik niet naar de fotoclub kan, niet kan tennissen of zelfs überhaupt niet naar buiten kan, de gevoelens van eenzaamheid snel de kop op kunnen gaan steken. Voor mij werkt contact zoeken met vrienden en kennissen dan wel goed. Dat doe ik door bellen, appen, mailen of zelfs door wordfeud te spelen.

Beetje verbinden
Zo vaak hoor je dat mensen het advies geven om erop uit te gaan als iemand zich eenzaam voelt. Ik denk ook dat binnen zitten het gevoel van eenzaamheid niet zal doen afnemen. Van belang is denk ik wel wat de verwachting is als iemand naar buiten stapt. Je hebt niet zomaar een emotionele verbinding met iemand. Aan sociale eenzaamheid werken is dan misschien een kleinere stap om je eerst op te richten. En dat is wel de deur uit gaan. Maak een praatje met de kassière, reageer als iemand je de weg vraagt. Geef iemand een compliment of vraag iemand iets. Het gaat erom dat je je verbindingsspieren weer activeert en traint, hierdoor wordt het makkelijker om contact te maken.

Mij helpt het wel als ik bijvoorbeeld een periode ziek ben geweest om een blokje om te gaan, mensen op straat te groeten of gewoon even een kletspraatje te maken. Daarnaast is iets doen met anderen of voor anderen, een ingang om het gevoel van eenzaamheid te doorbreken. In buurtverenigingen worden wel activiteiten georganiseerd of je kan lid worden van een vereniging. En verwacht niet meteen je beste vriend(in) op te duikelen maar zie het als een klein stapje richting gezelligheid. Vanuit gezelligheid kan veel groeien en zo niet dan is het gezellig om er even uit te zijn.

De vicieuze cirkel van eenzaamheid

Uiteraard is eenzaamheid niet zomaar even te fixen. Er spelen vele zaken mee die ik hier niet allemaal bespreek. Uiteindelijk wil ik alleen aangeven dat iets doen een klein stapje naar gezellig samen kan zijn. En dit geldt twee kanten op: we zouden allemaal, dus ook de niet-eenzamen onder ons, met een open houding buiten kunnen bewegen. Wie weet help je iemand die zich eenzaam voelt op weg naar wat meer contact. Maak zelf eens een praatje met iemand je de weg vraagt of met iemand die naast je zit in de trein. Of als je wacht bij de bushalte, wie weet krijg je dan ook een bushalte-vriendin.




Mo Landsman is studente Klinische Psychologie aan de Open Universiteit, www.chronisch-flexibel.nl

Referentie​: Rijksoverheid. Risicofactoren van Eenzaamheid.

    Uw internetbrowser is verouderd.

    Voor een goede weergave is een recente versie van uw browser vereist.