Voor alles is wel een zelfhulpboek, maar heb je daar echt iets aan?

Patronen doorbreken, uit een burn-out komen en minimalistisch leven. Voor elk onderwerp is wel een zelfhulpboek beschikbaar, maar helpt het lezen ervan ook echt?

Het idee van zelfhulpboeken is dat je ze kunt gebruiken om problemen op te lossen of te verzachten zonder tussenkomst van anderen. Volgens Marijke Schotanus-Dijkstra, wetenschappelijk onderzoeker Positieve Psychologie aan de Universiteit Twente, gaat het daarbij vaak om boeken die antwoord geven op een psychisch vraagstuk. Zelf schreef ze in 2019 het zelfhulpboek Durf te floreren.
"Ideeën uit zelfhulpboeken zijn meestal gebaseerd op de wetenschap", zegt Schotanus. "Daarmee proberen we te vertalen wat werkt bij bijvoorbeeld angst, depressie of een stoornis. Tegenwoordig zijn zelfhulpboeken over het vergroten van het zelfvertrouwen en lichamelijk, geestelijk en sociaal welzijn erg in trek."
In haar promotieonderzoek onderzocht Schotanus een van de eerste positief psychologische zelfhulpboeken. Gedurende negen tot twaalf weken kregen 137 mensen zonder ernstige klachten de tijd om aan de slag te gaan met het boek.
"Positieve psychologie houdt in dat je kijkt naar naar hoe je je eigen welzijn kunt vergroten, naast een eventuele vermindering van klachten", legt Schotanus uit. "Maar een afname van klachten hoeft niet te leiden tot hoger welbevinden en hoger welbevinden niet automatisch tot minder klachten."
Bij het overgrote deel van de deelnemers verbeterden de veerkracht, zelfcompassie, positieve relaties en het gebruik van de sterke kanten, zegt Schotanus. Maar dat dit bij deze groep mensen werkte, wil niet zeggen dat het bij iedereen werkt.

Lees meer artikelen van Marijke Schotanus-Dijkstra

Beloftes
Ad Bergsma, geluksonderzoeker en psycholoog, onderzocht dit jaar of mensen gelukkiger worden van zelfhulpboeken en zelfhulp via internet. Hij vergeleek hierbij het geluksgevoel van duizend mensen voor en na het lezen van een zelfhulpboek.
Dat geluksgevoel onderzocht hij drie maanden na het lezen. "Daaruit kwam naar voren dat lezers gemiddeld 5% gelukkiger werden", geeft Bergsma aan. Het is een bescheiden effect, maar het is er wel."
Het is niet nodig om een boek van A tot Z uit te lezen om een dergelijk effect te bereiken. "Benader het daarom als een reisgids", zegt Bergsma. "Blader erdoorheen, pik er iets uit en probeer het uit. Soms werkt het en soms niet."
Wel plaatst Bergsma een kanttekening bij zelfhulpboeken die niet wetenschappelijk of niet goed onderbouwd zijn. "Iedereen mag psychologische zelfhulp geven", legt de psycholoog uit. "Ook je kleine broertje van elf jaar. De boeken die het meest beloven, verkopen het best. Maar dat is geen indicatie voor de kwaliteit."

Lees meer artikelen van Ad Bergsma

Negatieve effecten
Een zelfhulpboek kan ook negatieve effecten hebben. "Dat je bijvoorbeeld later spijt krijgt van het uitmaken van je relatie", zegt Bergsma. "Een zelfhulpboek kan net als medicijnen bijwerkingen hebben."
Bijna alle zelfhulpboeken staan voor verbetering en verandering. Moeten we onszelf eigenlijk steeds willen veranderen? Nee, stellen beide onderzoekers.
"Daarom heb ik in mijn boek ook een hoofdstuk opgenomen genaamd Middelmatig", zegt Schotanus. "Iets hoeft niet altijd goed of slecht te zijn. Wees eerst tevreden met wat je nu hebt en kijk wat er al goed gaat voordat je iets gaat veranderen."

Magie
Volgens de onderzoekers is er nog te weinig onderzoek gedaan om te stellen dat elk zelfhulpboek bij iedereen het gewenste effect heeft. Mensen die willen beginnen aan een zelfhulpboek moeten in ieder geval geen magie verwachten, geven ze aan.
"Het kan helpen om research te doen naar de auteur", zegt Schotanus. Zo kom je bijvoorbeeld meer te weten over de achtergrond van de auteur. Bergsma: "Neem het serieus, maar lach erom als het niet lukt. Houd zelf in de gaten hoe relatief je pogingen zijn en hoe haalbaar je wensen zijn." (bronnen: Nu.nl, ProfessioneelBegeleiden.nl)